Αυτοφροντίδα και διαχείριση χρόνιων νοσημάτων. Πώς μπορεί να βοηθήσει ο αλφαβητισμός στην υγεία;
Γράφει η Έφη Σίμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επικοινωνίας και ΜΜΕ & Δημόσιας Υγείας
Σε ένα κόσμο γεμάτο βιασύνη, ευθύνες, υποχρεώσεις και συνεχή ερεθίσματα, που προκαλούν συνεχή και μεγάλη περίσπαση της προσοχή μας, η φροντίδα του εαυτού συχνά παραμελείται. Ξοδεύουμε χρόνο σε πολλά πράγματα, αλλά η υγεία συνήθως βρίσκεται τελευταία στον κατάλογο των προτεραιοτήτων μας μέχρι ή δυσλειτουργία ή η ασθένεια να μπει με εκκωφαντικό τρόπο στη ζωή μας. Ωστόσο η αυτοφροντίδα δεν αφορά μόνο την περιστασιακή περιποίηση και προσοχή που δίνουμε στον εαυτό μας, αλλά αποτελεί μια θεμελιώδη πτυχή της διατήρησης της σωματικής, συναισθηματικής και ψυχικής μας ευεξίας, ιδιαίτερα στην περίπτωση που κάποιος πάσχει από ένα χρόνιο νόσημα ή αναπηρία.
Παράλληλα οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών(ΤΠΕ) χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως για την υποστήριξη και την παροχή υγειονομικής περίθαλψης για τους ασθενείς και το γενικό πληθυσμό. Με την αυξανόμενη υιοθέτηση των υπηρεσιών ηλεκτρονικής υγείας (eHealth) και ψηφιακών εφαρμογών για την αντιμετώπιση των διαφορετικών πτυχών της πρόληψης των παραγόντων κινδύνου και της διαχείρισης των ασθενειών, τα άτομα αναμένεται όλο και περισσότερο να ασχολούνται με την κατάλληλη αυτοφροντίδα και την αυτοδιαχείριση χρονιών ασθενειών μέσω της ηλεκτρονικής υγείας
Τι είναι η αυτοφροντίδα;
Η αυτοφροντίδα βασίζεται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που ξεκινούν από τον τρόπο ζωής και επεκτείνονται στην πρόληψη των νοσημάτων, τον περιορισμό της ασθένειας και την αποκατάσταση της υγείας. Η αυτοφροντίδα είναι η ικανότητα του ατόμου να προάγει τη δική του υγεία, να προλαμβάνει τις ασθένειες και να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την ασθένεια ή την αναπηρία χωρίς την υποστήριξη ενός επαγγελματία υγείας. Η ανάγκη για αποτελεσματικές γνώσεις και δεξιότητες αυτοφροντίδας αυξάνεται με τη γήρανση και την αύξηση του ποσοστού των χρόνιων νοσημάτων και μπορεί να αποτελέσει μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία για τα άτομα, τους φροντιστές και τις οικογένειές τους. Η ιατρική παρακολούθηση, η λήψη φαρμάκων σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού, η τήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, όπως η διατροφή και φυσική δραστηριότητα, οι βασικές προληπτικές συνήθειες, η ατομική υγιεινή, η οικοδόμηση ανθεκτικότητας απέναντι σε στρεσογόνους παράγοντες της ζωής αποτελούν μέρος της αυτοφροντίδας.
Η αυτοφροντίδα επηρεάζεται από τις διαθέσιμες γνώσεις για θέματα υγείας ή ασθένειας και οι διαθέσιμες γνώσεις επηρεάζονται από την πρόσβαση σε τεκμηριωμένες πληροφορίες και αποδεικτικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Ως εκ τούτου, οι καταναλωτές πρέπει να έχουν επαρκή παιδεία στον τομέα της υγείας και της ηλεκτρονικής υγείας.
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο αλφαβητισμός στην υγεία
Καθημερινές αποφάσεις είναι απαραίτητες για τις σωστές επιλογές που αφορούν στον τρόπο ζωής, τη διαχείριση των συμπτωμάτων μιας ασθένειας, την επιλογή της θεραπευτικής αγωγής που ταιριάζει καλύτερα στις προσδοκίες, τις προτιμήσεις και τον τρόπο ζωής του ασθενούς. Ο αλφαβητισμός στην υγεία είναι ένα όρος που πρωτοεμφανίστηκε στη βιβλιογραφία τη δεκαετία του 1970 ( Simods,SK 1974) και αφορά την ικανότητα ενός ατόμου να ανταπεξέλθει στις πολύπλοκες απαιτήσεις της ενίσχυσης και προαγωγής της υγείας του: την ικανότητα να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν τους παράγοντες κινδύνου, καθώς και τις διαθέσιμες διαγνωστικές και θεραπευτικές επιλογές, την ικανότητα κατανόησης της πληροφορίας, την ικανότητα ερμηνείας και κριτικής αξιολόγησης της αξιοπιστίας και της σχετικότητας της πληροφορίας, την ικανότητα λήψης αποφάσεων, την ικανότητα να επικοινωνήσει αποτελεσματικά με επαγγελματίες υγείας, την ικανότητα να χρησιμοποιήσει τις τεχνολογικές εφαρμογές ψηφιακής υγείας. Τα τελευταία χρόνια ο αλφαβητισμός υγείας έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία λόγω των πλεονεκτημάτων που επιφέρει στην ατομική και δημόσια υγεία και τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, την αύξηση της παραπληροφόρησης και των νέων τεχνολογικών εφαρμογών στον τομέα της υγείας, φέροντας στο επίκεντρο την ανάγκη των ανθρώπων να αναλαμβάνουν μεγαλύτερη ευθύνη στη διαχείριση της υγεία τους.
Ο ανεπαρκής αλφαβητισμός υγείας συνδέεται με δυσκολίες στην επεξεργασία και κατανόηση των πληροφοριών υγείας, περιορισμένη γνώση των συμπτωμάτων και των ασθενειών, μειωμένη χρήση προληπτικών υπηρεσιών, χαμηλότερη συμμόρφωση στν φαρμακευτική αγωγή, υψηλό κίνδυνο θνησιμότητας, ανεπαρκή και αναποτελεσματική χρήση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης, αυξημένες νοσηλείες, αυξημένο κόστος και αυξημένες ανισότητες στην υγεία.
Σε συστηματική ανασκόπηση που εξέτασε τη σχέση μεταξύ αυτοδιαχείριση χρόνιων νοσημάτων και επιπέδου αλφαβητισμού υγείας των συμμετεχόντων διαπιστώθηκε συστηματική σχέση μεταξύ του επιπέδου χαμηλού αλφαβητισμού και χαμηλότερης γνώσης για νοσήματα, όπως τα καρδιαγγειακά, ο διαβήτης, το AIDS και άλλες ασθένειες ( Mackey et al., 2016). Επιπλέον χαμηλό εισόδημα και χαμηλά επίπεδα αλφαβητισμού συνδέονται με φτωχότερα αποτελέσματα στην έκβαση της ασθένειας και υψηλότερη συχνότητα χρόνιων νοσημάτων ( Schaffler et al., 2018).
Συχνά έχουμε χρόνο για πολλά άλλα, όχι όμως για την υγείας μας
Η αυτοφροντίδα είναι το απαραίτητο θεμέλιο για να χτίσουμε μια ζωή υγιή και ισορροπημένη. Η φροντίδα προς τον εαυτό θεωρείται αυτονόητη, όμως παρατηρεί κανείς όλο και πιο συχνά, ανθρώπους που παραμελούν να φροντίσουν τον εαυτό τους με πολλούς τρόπους, ακόμη και τους πιο βασικούς. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι το να φροντίζουμε τον εαυτό μας δεν είναι και τόσο σημαντικό, η αυτοφροντίδα όμως θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Πρέπει να αντιληφθούμε την αυτοφροντίδα ως μια δραστηριότητα που σκοπό έχει τη διατήρηση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής ισορροπίας, την αποφυγή συμπεριφορών που μπορεί να επιδεινώσουν μια χρόνια ασθένεια και την ανίχνευση πρώιμων συμπτωμάτων επιδείνωσης μια ασθένειας.
Η αυτοφροντίδα είναι η συνειδητή επιλογή συμπεριφορών και στάσεων ζωής που θα μας βοηθήσουν να είμαστε και να νιώθουμε υγιείς. Σε μια εποχή υπερπληροφόρησης και ταχείας διάδοσης της εκλαικευμένης επιστημονικής γνώσης, το να μπορούμε να αξιολογούμε τις πληροφορίε,ς κυρίως εκείνες που είναι αντιφατικές και αυταναιρούμενες αποτελεί μια σημαντική ικανότητα που θα μας βοηθήσει στη λήψη σωστών αποφάσεων για την υγεία μας.
Επιπλέον οι παρεμβάσεις αυτοφροντίδας και εμπλουτισμού των πολιτών με δεξιότητες αλφαβητισμού στην υγεία προάγουν την ενεργό συμμετοχή των ατόμων στη δική τους υγειονομική περίθαλψη και αποτελούν ώθηση προς μεγαλύτερη αυτοδιάθεση, αυτό-αποτελεσματικότητα, αυτονομία και εμπλοκή στην υγεία και θα πρέπει να γίνονται όλο και περισσότερο εταιρική, κοινωνική και πολιτική προτεραιότητα.
Στο εξώφυλλο απεικονίζεται η κυρία Έφη Σίμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επικοινωνίας και ΜΜΕ & Δημόσιας Υγείας
ΠΗΓΗ: Έντυπο “Περί Υγείας”