Τα τελευταία χρόνια, το τοπίο στην αντιμετώπιση του καρκίνου έχει αλλάξει δραματικά. Οι εξελίξεις στη θεραπεία (μόνο την τελευταία 8ετία έχουν προστεθεί στη φαρέτρα των ογκολόγων 84 νέα φάρμακα) και οι προηγμένες τεχνικές απεικόνισης, αλλά και οι εξελίξεις στη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου και στην ακτινοθεραπεία έχουν οδηγήσει σε ελάττωση της θνητότητας και σε σημαντικές βελτιώσεις στην επιβίωση των ασθενών με καρκίνο.
Νέες θεραπευτικές επιλογές
Ωστόσο, η μεγαλύτερη εξέλιξη στην καταπολέμηση του καρκίνου είναι η ανοσοθεραπεία, η οποία κερδίζει έδαφος στη μάχη κατά ολοένα και περισσότερων καρκίνων: Ξεκίνησε με το μελάνωμα, προχώρησε στον καρκίνο του πνεύμονα, όπου οι ασθενείς κερδίζουν έως και ένα έτος ζωής, ενώ οι μελέτες με τη χρήση ανοσοθεραπείας στον καρκίνο του νεφρού, της ουροδόχου κύστης, του καρκίνου κεφαλής και τραχήλου και του λεμφώματος Hodgkin είναι πολλά υποσχόμενες.
Και έπεται συνέχεια. Η θεραπεία CART, που χρησιμοποιεί κύτταρα του ίδιου του ασθενούς τα οποία επαναπρογραμματίζονται για να καταπολεμήσουν τον καρκίνο, έχει πετύχει σημαντικές υφέσεις τόσο σε ενήλικους όσο και σε παιδιατρικούς ασθενείς, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη μελέτες με εμβόλια κατά του γλοιοβλαστώματος και άλλων ειδών καρκίνου: του μαστού, του πνεύμονα, της ουροδόχου κύστης, του τραχήλου, του νεφρού, του παγκρέατος, του προστάτη και αιματολογικών καρκίνων.
Εξατομικευμένες θεραπείες
Ωστόσο, όλη αυτή η εξέλιξη φέρνει μαζί της και σημαντικές προκλήσεις: Η πιο μεγάλη πρόκληση για τους επιστήμονες είναι να προσδιορίσουν με ακρίβεια ποιοι ασθενείς θα ωφεληθούν από αυτές τις νέες, ακριβές θεραπείες και τους συνδυασμούς τους.
Αναλύοντας γενετικά χιλιάδες καρκίνους, οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν συγκεκριμένες μεταλλάξεις που καθιστούν ορισμένους καρκινοπαθείς ιδανικούς υποψήφιους για τη λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων, έναντι των ασθενών με το ίδιο είδος καρκίνου χωρίς τις μεταλλάξεις.
«Φωτογραφίζοντας» τον καρκίνο σε αρχικό στάδιο
Αρωγός στη μάχη κατά του καρκίνου είναι και η εξέλιξη στις απεικονιστικές τεχνικές, οι οποίες επιτρέπουν τη διάγνωση του καρκίνου σε πιο αρχικά στάδια, δίνουν στους γιατρούς καλύτερη εικόνα σχετικά με την εξάπλωση του καρκίνου (σταδιοποίηση) και επιτρέπουν πιο ακριβείς, λιγότερα επεμβατικές εκτομές όγκων, ενώ συμβάλλουν σημαντικά και στην καλύτερη παρακολούθηση της ανταπόκρισης του ασθενούς στη θεραπεία. Ιδιαίτερα η αξονική και η μαγνητική τομογραφία, ο υπέρηχος, η πυρηνική ιατρική και ιδιαίτερα η ποζιτρονική τομογραφία (PET) έχουν προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στους ασθενείς με καρκίνο.
Πιο αποτελεσματικές οι νέες θεραπείες χάρη στην έγκαιρη διάγνωση
Παρά την αύξηση της συχνότητάς του, ο καρκίνος αντιμετωπίζεται σήμερα με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Η πενταετής επιβίωση των ασθενών αγγίζει το 70%, ενώ το 1975 ήταν στο 50%. Η έγκαιρη διάγνωση και η πληθώρα νέων, πιο αποτελεσματικών και στοχευμένων φαρμάκων έχουν συμβάλει στην επιτυχία αυτή. Ο καρκίνος, όμως, είναι πολυέξοδη ασθένεια. Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο ότι η επιβίωση των ασθενών ενός λαού εξαρτάται από το κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας του.
Τα κύρια όπλα μας
Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση αποτελούν τα κυριότερα όπλα μας στη μάχη εναντίον του καρκίνου. Ενδεικτικά:
- Η μείωση του καπνίσματος σε χώρες που έχουν εφαρμόσει αντικαπνιστική πολιτική έχει συμβάλει στον περιορισμό της συχνότητας του καρκίνου του πνεύμονα.
- Η ετήσια ελικοειδής αξονική τομογραφία σε βαρείς καπνιστές ηλικίας άνω των 55 ετών έχει βοηθήσει στην έγκαιρη διάγνωση και στη μείωση της θνητότητας κατά 20% στην ασθένεια αυτή.
- Στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ο εμβολιασμός των νέων κοριτσιών και η εξέταση κατά Παπανικολάου αποτελούν ασπίδα προστασίας του γυναικείου πληθυσμού τόσο στην πρόληψη όσο και στην έγκαιρη διάγνωση.
- Η μείωση της ηπατίτιδας με το εμβόλιο και η βελτίωση των συνθηκών ζωής συμβάλλουν στη δραστική μείωση των παθήσεων του ήπατος.
- Η προληπτική κολονοσκόπηση αλλάζει δραστικά το τοπίο στην αντιμετώπιση του καρκίνου του παχέος εντέρου.
- Η αφαίρεση πολυπόδων προλαμβάνει τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
- Η ανακάλυψη των μεταλλαγμένων γονιδίων BRCA1 και BRCA2, που είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση διαφόρων μορφών καρκίνου και κυρίως του μαστού και των ωοθηκών, έφερε επανάσταση στην πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση.
Ο πολύτιμος ρόλος της μοριακής βιολογίας
Οι ογκολόγοι έχουν καταφέρει να ακτινογραφήσουν το καρκινικό κύτταρο, να αποκωδικοποιήσουν τη λειτουργία του και να εισέλθουν στα άδυτα της καρκινογένεσης, αγγειογένεσης, μετάστασης κ.λπ. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια έχουν απομονωθεί ουσίες-υποδοχείς που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία και εξέλιξη του καρκίνου, καθώς και γονίδια που θεωρούνται υπεύθυνα για συγκεκριμένες συμπεριφορές διαφόρων μορφών καρκίνου.
Η θεραπεία
Το μυστικό για να κερδηθεί η ευκαιρία της πλήρους αποθεραπείας ή κάποιας επιτυχούς αντιμετώπισης είναι ν’ αρχίσει η θεραπεία το συντομότερο δυνατό μετά τη διάγνωση. Επιτυχής θεωρείται η θεραπεία όταν ο ασθενής επιβιώσει πάνω από 5 χρόνια από τη διάγνωση στους ενήλικες και πάνω από 2 χρόνια στα παιδιά.
Οι τρεις βασικές μέθοδοι που υπάρχουν στη θεραπευτική φαρέτρα για την αντιμετώπιση του καρκίνου είναι η χειρουργική θεραπεία, οι ακτινοβολίες και η χημειοθεραπεία. Πιο πρόσφατες μέθοδοι είναι η βιολογική θεραπεία (ανοσοθεραπεία) και η ορμονοθεραπεία.
- Χειρουργική: Ο σεβασμός των οργάνων και των ιστών, η λαπαροσκοπική προσπέλαση και η ρομποτική αποτελούν πλέον καθημερινή δραστηριότητα.
- Ακτινοθεραπεία: Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει συμβάλει στην κατασκευή μηχανημάτων με ακρίβεια ακτινοβόλησης χιλιοστού, ώστε ο όγκος να καταστρέφεται και οι γύρω ιστοί να μην επηρεάζονται.
- Φάρμακα: Η εξέλιξη της μοριακής βιολογίας έχει ανοίξει το δρόμο για τα στοχευμένα φάρμακα που σιγά σιγά αντικαθιστούν τη χημειοθεραπεία σε συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, ενώ κερδίζει διαρκώς έδαφος η ανοσοθεραπεία.
Συστηματική θεραπεία
Η αντιμετώπιση των ασθενών με καρκίνο απαιτεί συχνά συνδυασμό χειρουργικής επεμβάσεως, ακτινοθεραπείας και/ή συστηματικής θεραπείας. Η συστηματική θεραπεία του καρκίνου περιλαμβάνει τη χημειοθεραπεία, την ορμονοθεραπεία, την ανοσοθεραπεία και τις νεώτερες θεραπευτικές μεθόδους. Οι δυνατότητες της συστηματικής θεραπείας αυξάνονται διαρκώς καθώς νέα φάρμακα και νέες θεραπευτικές μέθοδοι έρχονται να προστεθούν στο οπλοστάσιό της.