Είναι κοινή πεποίθηση ότι όταν τα παιδιά καταναλώνουν ζάχαρη, “τρελαίνονται”, τρέχουν πέρα δώθε, και δείχνουν σημάδια υπερβολικής ενέργειας. Οι περισσότεροι γονείς το θεωρούν δεδομένο. Τι λέει όμως η επιστήμη για αυτό το φαινόμενο;
Η σύνδεση ανάμεσα στη ζάχαρη και την υπερκινητικότητα
Το ερώτημα για το αν η ζάχαρη επηρεάζει τη συμπεριφορά των παιδιών άρχισε να μελετάται σοβαρά τη δεκαετία του 1990. Το 1995, μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό JAMA εξέτασε τα αποτελέσματα 23 πειραμάτων. Σε όλες τις μελέτες υπήρχε χρήση placebo και ήταν “τυφλές” – δηλαδή, κανείς από τους συμμετέχοντες (παιδιά, γονείς ή δάσκαλοι) δεν γνώριζε ποιος είχε λάβει ζάχαρη και ποιος placebo.
Το συμπέρασμα; Η ζάχαρη – κυρίως η σακχαρόζη – δεν φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τη συμπεριφορά ή τις γνωστικές λειτουργίες των παιδιών. Ωστόσο, οι ερευνητές αναφέρουν ότι δεν μπορούν να αποκλείσουν εντελώς το ενδεχόμενο ύπαρξης μικρής επίδρασης.
Μήπως κάποια παιδιά είναι πιο ευαίσθητα;
Ορισμένοι γονείς θεωρούν ότι τα παιδιά τους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη ζάχαρη. Για να εξεταστεί αυτό, μελετήθηκαν δύο ομάδες παιδιών: 25 παιδιά ηλικίας 3–5 ετών και 23 παιδιά ηλικίας 6–10 ετών, τα οποία οι γονείς τους θεωρούσαν “ευαίσθητα στη ζάχαρη”. Κάθε οικογένεια ακολούθησε τρεις διαφορετικές διατροφές:
-
Διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε σακχαρόζη (χωρίς τεχνητά γλυκαντικά)
-
Διατροφή με χαμηλή σακχαρόζη, με ασπαρτάμη
-
Διατροφή με χαμηλή σακχαρόζη και σακχαρίνη (placebo)
Όλες οι διατροφές ήταν απαλλαγμένες από χρωστικές, πρόσθετα και συντηρητικά. Η αξιολόγηση της συμπεριφοράς και των γνωστικών λειτουργιών έδειξε ότι δεν υπήρξαν σημαντικές διαφορές. Όπου υπήρξαν διαφορές, δεν ακολουθούσαν κάποιο συνεπές μοτίβο.
Τι δείχνουν μεταγενέστερες μελέτες;
Μια μελέτη του 2017 εξέτασε τη συμπεριφορά και τον ύπνο 287 παιδιών ηλικίας 8–12 ετών. Αν και το 81% των παιδιών κατανάλωνε περισσότερη ζάχαρη από τη συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα, δεν διαπιστώθηκε καμία σύνδεση ανάμεσα στη ζάχαρη και προβλήματα ύπνου ή συμπεριφοράς.
Γιατί επιμένει αυτός ο μύθος;
Ακόμα κι αν τα επιστημονικά στοιχεία δεν υποστηρίζουν τη σύνδεση, η ιδέα ότι η ζάχαρη προκαλεί υπερκινητικότητα παραμένει ευρέως διαδεδομένη. Ένα μέρος της ευθύνης φαίνεται να ανήκει στις προσδοκίες των γονέων.
Σε μία μελέτη, 35 αγόρια (ηλικίας 5–7 ετών), των οποίων οι μητέρες τα περιέγραφαν ως “ευαίσθητα στη ζάχαρη”, έλαβαν όλα placebo (ασπαρτάμη). Οι μισές μητέρες πληροφορήθηκαν ότι τα παιδιά τους πήραν placebo, ενώ οι υπόλοιπες ότι είχαν καταναλώσει μεγάλη ποσότητα ζάχαρης. Οι μητέρες της δεύτερης ομάδας αξιολόγησαν τα παιδιά τους ως πιο υπερδραστήρια, ασκώντας και μεγαλύτερο έλεγχο στη συμπεριφορά τους, αν και δεν είχε υπάρξει κατανάλωση ζάχαρης.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ο ρόλος του περιβάλλοντος. Πάρτι γενεθλίων, παιχνιδιάρικες συνθήκες και αυξημένος ενθουσιασμός μπορεί να εξηγούν την υπερκινητικότητα περισσότερο από τη ζάχαρη καθαυτή.
Από πού ξεκίνησε αυτή η αντίληψη;
Η σύνδεση ανάμεσα στη ζάχαρη και τη συμπεριφορά των παιδιών δεν είναι καινούργια. Το 1947, ο Δρ. Theron G. Randolph υποστήριξε ότι η ευαισθησία σε σάκχαρα καλαμποκιού (σιρόπι καλαμποκιού) ενδέχεται να προκαλεί κόπωση και ευερεθιστότητα. Τη δεκαετία του 1970, η ζάχαρη ενοχοποιήθηκε για αντιδραστική υπογλυκαιμία — μια απότομη πτώση του σακχάρου στο αίμα μετά το φαγητό.
Ωστόσο, καμία από αυτές τις θεωρίες δεν υποστηρίζεται επαρκώς από νεότερες μελέτες.
Υπάρχει κάποια εξαίρεση;
Αν και η ζάχαρη δεν φαίνεται να προκαλεί υπερκινητικότητα στους περισσότερους, παραμένει υπό διερεύνηση το αν επηρεάζει παιδιά με ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας).
Ορισμένες μελέτες εξετάζουν αν η ζάχαρη αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της ΔΕΠΥ, ενώ άλλες αν επιδεινώνει τα συμπτώματα. Μια μελέτη του 2011 δεν βρήκε συσχέτιση μεταξύ κατανάλωσης ζάχαρης και ΔΕΠΥ. Αντίθετα, μια μετα-ανάλυση του 2019 σημείωσε πως διατροφή πλούσια σε ζάχαρη και κορεσμένα λιπαρά μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ΔΕΠΥ — αλλά τα στοιχεία κρίνονται ως γενικά αδύναμα, κυρίως λόγω της φύσης των μελετών (παρατηρητικές, με πιθανότητα σφαλμάτων στη μνήμη των συμμετεχόντων).
Το τελικό συμπέρασμα
Η ζάχαρη δεν προκαλεί υπερκινητικότητα στα περισσότερα παιδιά. Η σύνδεση αυτή πιθανόν να είναι αποτέλεσμα παρανοήσεων, προσδοκιών ή συνθηκών (όπως πάρτι και παιχνίδια).
Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι η υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης είναι αθώα: συνδέεται με αύξηση βάρους, τερηδόνα, διαβήτη και καρδιαγγειακά νοσήματα. Η μετρημένη κατανάλωση ζάχαρης παραμένει βασικό κομμάτι μιας ισορροπημένης και υγιεινής διατροφής.
