Μοναξιά και απομόνωση απειλούν τη νέα γενιά
Η επιδημία της μοναξιάς και της απομόνωσης προϋπήρχε του κορωνοϊού αλλά στο νου μας έρχονταν σκόρπιες εικόνες μοναχικών ηλικιωμένων ή συζητήσεων περί λογοτεχνικών αναζητήσεων. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο Αριστοφάνης λέει ότι δεν θα είμαστε ποτέ αληθινά ευτυχισμένοι μέχρι να βρούμε το «άλλο μας μισό», ο δε Σαίξπηρ μας συνταράσσει γράφοντας πως η κοινωνία δεν είναι παρηγοριά για όσους δεν είναι κοινωνικοί…
Τα τελευταία χρόνια η επιστήμη έχει αρχίσει να διερευνά το θέμα και αυτό που ανακαλύπτει είναι οδυνηρό. Διαχρονικές έρευνες συσχετίζουν έντονα τη μοναξιά με μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της πιθανότητας εγκεφαλικού ή καρδιακού επεισοδίου έως και 40%, σύμφωνα με την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία. Νευρολογική μελέτη του 2022 διαπίστωσε ότι η μοναξιά τριπλασιάζει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας και το 2021 Φινλανδοί ερευνητές τη συνέδεσαν τόσο με τη συνολική συχνότητα εμφάνισης καρκίνου αργότερα στη ζωή όσο και με χειρότερα αποτελέσματα επιβίωσης για ασθενείς με καρκίνο. Παλαιότερες μελέτες έδειξαν ότι η μοναξιά ως επιβαρυντικός παράγοντας υπερβαίνει την κατανάλωση αλκοόλ και τη σωματική αδράνεια. Η δε παχυσαρκία και η ατμοσφαιρική ρύπανση συμβάλλουν στην αυξημένη θνησιμότητα και ενέχουν κίνδυνο παρόμοιο με το κάπνισμα δεκαπέντε τσιγάρων την ημέρα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές η μοναξιά είναι στρεσογόνος παράγοντας. Αυξάνει τη χρόνια φλεγμονή, την κορτιζόλη, την αδρεναλίνη και μειώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού. Και επειδή συσχετίζεται με μειωμένη κοινωνική δραστηριότητα, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν εκτίθεστε ή δεν έχετε πρόσβαση σε υγιεινές συμπεριφορές. Περισσότερες από μία μελέτες έχουν δείξει μάλιστα ότι η κοινωνική απόρριψη, η οποία μπορεί να προκαλέσει τη μοναξιά, ενεργοποιεί τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιεί ο σωματικός πόνος.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί πόσοι άνθρωποι νιώθουν μοναξιά σε τακτική βάση, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι η μοναξιά ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με την ηλικία. Μια προπανδημική ανασκόπηση των μελετών μοναξιάς από νευροεπιστήμονες στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο δείχνει ότι διπλάσιος αριθμός ατόμων κάτω των 18 ετών από ό,τι άνω των 65 ετών αναφέρουν ότι είναι μόνοι τουλάχιστον μερικές φορές και ότι η πανδημία επιδείνωσε τις συνθήκες που οδηγούν στη μοναξιά. Μια έρευνα του 2021 σε 950 άτομα στις Ηνωμένες Πολιτείες που διεξήχθη από το Harvard’s Graduate School of Education και το Making Caring Common Project βρήκε ότι το 39 τοις εκατό των ερωτηθέντων αισθάνονταν απόλυτη μοναξιά. Από αυτή την ομάδα που ήταν ιδιαίτερα μοναχική, το 61 τοις εκατό ήταν άτομα ηλικίας μεταξύ 18 και 25 ετών.Επίσης ενώ οι συναισθηματικές επιπτώσεις της πανδημίας φαίνεται να μειώνονται, ορισμένες κοινωνικές αλλαγές μπορεί να μείνουν- για παράδειγμα η τηλεργασία και οι εικονικές επισκέψεις υγείας.
Το 2007, τη χρονιά που κυκλοφόρησε το iPhone, η μοναξιά μπαίνει στη ζωή παιδιών και εφήβων
H Jean M. Twenge, συγγραφέας του πολυσηζητημένου βιβλίου ” iGen – Η γενιά του Internet” αναφέρεται στο 2007, ως τη χρονιά που οι έφηβοι άρχισαν να κάνουν λιγότερο παρέα με τους φίλους τους, να έχουν λιγότερες δραστηριότητες, να βγαίνουν λιγότερο, να κοιμούνται λιγότερο και να νιώθουν πιο μόνοι. Σύμφωνα με τους ερευνητές «Η άφιξη του smartphone έχει αλλάξει ριζικά κάθε πτυχή της ζωής των εφήβων από τη φύση των κοινωνικών τους αλληλεπιδράσεων έως την ψυχική τους υγεία». Οι γεννημένοι μετά το 1995 δεν γνωρίζουν την εποχή πριν από το Διαδίκτυο. Η γενιά iGen βρίσκεται στο χείλος της χειρότερης κρίσης ψυχικής υγείας εδώ και δεκαετίες σε μεγάλο βαθμό επειδή τα smartphone και άλλες ψηφιακές συσκευές είναι πάντα παρόντες στη ζωή τους. Μελέτη του 2021 στο JAMA Open Network αναφέρει ότι τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης, αυτοτραυματισμού, ακόμη και αυτοκτονίας μεταξύ παιδιών ηλικίας 5 έως 11 ετών αυξήθηκαν σταθερά από το 2010 έως το 2019. Ίσως οι μοναχικοί έφηβοι απλώς στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να απαλύνουν τον πόνο τους – μελέτη του 2019 του Πανεπιστημίου της Αριζόνα με 346 χρήστες smartphone ηλικίας 18 έως 20 ετών κατέληξε στο συμπέρασμα, όπως το έθεσε η Science Daily, ότι «η εξάρτηση από τα smartphone προβλέπει υψηλότερες αναφορές καταθλιπτικών συμπτωμάτων και μοναξιάς».
Περαιτέρω ως αιτίες για τη μοναξιά στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, οι κοινωνικοί επιστήμονες αναφέρουν το διαζύγιο, τα λιγότερα παιδιά, τη διάλυση της ευρύτερης οικογένειας, την αύξηση των μονοπρόσωπων νοικοκυριών που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και τη μείωση κοινωνικών δραστηριοτήτων (το να πηγαίνεις στην εκκλησία ,να είσαι εθελοντής κτλ.).
Ταυτόχρονα η φτώχεια, ο εκφοβισμός, η μεροληψία και η σιωπηρή προκατάληψη και η περιθωριοποίηση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού μπορεί να αυξήσει τα αισθήματα μοναξιάς. Οι αντιξοότητες και οι τραυματικές εμπειρίες κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία μπορούν να οδηγήσουν τους νέους να αποφεύγουν τις κοινωνικές σχέσεις.
Μελέτη του 2006 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Research in Personality, βρήκε ότι οι μοναχικοί άνθρωποι έχουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και τείνουν να είναι πιο ντροπαλοί, πιο ανήσυχοι και πιο άβολοι κοινωνικά. Και δεν είναι μόνο αυτά, οι μοναχικοί άνδρες πιστεύουν ότι κρίνονται περισσότερο από την κοινότητά τους, ενώ οι μοναχικές γυναίκες τείνουν να αυτοκατηγορούνται. Οι νέοι, κατέληξε η έρευνα, είχαν υψηλότερες βαθμολογίες από τους ηλικιωμένους σε όλους σχεδόν τους δείκτες του στίγματος.
Ελπιδοφόρο είναι ότι αυτό αρχίζει να αλλάζει τώρα που η μοναξιά έχει αναδειχθεί ως πρόβλημα, εν μέρει λόγω της πανδημίας και οι άνθρωποι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι είναι ένα παγκόσμιο φαινομενο που όλοι νιώθουν τουλάχιστον μερικές φορές. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ότι οι άνθρωποι νιώθουν μοναξιά, είναι ότι κάποιοι κολλάνε σε ένα είδος χρόνιας μοναξιάς.
Ο εγκέφαλος αυτών των ανθρώπων τείνει να λειτουργεί εναντίον τους. Η έρευνα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερο κοινωνικό κύκλο έχουν μεγαλύτερη αμυγδαλή, το μέρος του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη ρύθμιση των συναισθημάτων, τη συναισθηματική μάθηση και την κοινωνική λειτουργία.
Αντιμετωπίζοντας τη μοναξιά
Λύσεις απέναντι στη μοναξιά υπάρχουν ακόμη κι αν ακούγονται τετριμμένες: Γίνετε εθελοντής, παρακολουθήστε κάποιο μάθημα, εγγραφείτε σε έναν σύλλογο, ασχοληθείτε με κάποιο άθλημα… Κάθε φορά που εντάσσεστε σε μια μικρή ομάδα και την ακολουθείτε, βοηθά να προσθέσετε χρόνια στη ζωή σας.
Τέλος η έρευνα καταδεικνύει ότι ωφελεί τα παιδιά η κοινωνική και συναισθηματική μάθηση, η οποία χρησιμοποιεί δραστηριότητες με βάση την ηλικία για να διδάξει την κοινωνική επίγνωση και τις δεξιότητες σχέσεων. Τα παιδιά σε τέτοιες τάξεις τα καταφέρνουν καλύτερα όχι μόνο κοινωνικά αλλά και ακαδημαϊκά, και τα διδάγματα που αντλούνται μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλη τη ζωή.