Τι αποκαλύπτει 23ετής μελέτη για τον καρκίνο του προστάτη – Ποιοι άνδρες κινδυνεύουν
Ο καρκίνος του προστάτη παραμένει ο συχνότερος καρκίνος στους άνδρες στην Ευρώπη και μία από τις κύριες αιτίες θανάτου από τη νόσο.
Καθώς οι άνδρες ζουν περισσότερο και ο πληθυσμός γηράσκει, αναμένεται ο αριθμός των νέων περιστατικών να διπλασιαστεί έως το 2040.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έγκαιρη διάγνωση αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία, με την επιστημονική κοινότητα να αναζητά ισορροπία ανάμεσα στην πρόληψη και τον κίνδυνο υπερβολικών ιατρικών παρεμβάσεων.
Μια νέα ανάλυση της Ευρωπαϊκής Μελέτης Τυχαίου Ελέγχου για τον Καρκίνο του Προστάτη (ERSPC), που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο 2025 στο περιοδικό New England Journal of Medicine, φωτίζει το ζήτημα με δεδομένα από πάνω από δύο δεκαετίες παρακολούθησης.
Η καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) και ο Θάνος Δημόπουλος (τ. πρύτανης ΕΚΠΑ, καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής) συνοψίζουν τα βασικά ευρήματα της μελέτης.
Η έρευνα, που ξεκίνησε το 1993, περιέλαβε περισσότερους από 162.000 άνδρες 55-69 ετών από οκτώ ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες: εκείνους που προσκλήθηκαν σε επαναλαμβανόμενο έλεγχο με μέτρηση PSA και εκείνους που δεν υποβλήθηκαν σε προληπτική εξέταση. Στόχος ήταν να εκτιμηθεί κατά πόσο η τακτική παρακολούθηση του PSA μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του προστάτη. Μετά από πάνω από δύο δεκαετίες, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η θνησιμότητα από καρκίνο του προστάτη ήταν 13% χαμηλότερη στην ομάδα ελέγχου σε σχέση με την ομάδα που δεν ελέγχθηκε. Με άλλα λόγια, «για κάθε 456 άνδρες που προσκλήθηκαν σε εξέταση, αποφεύχθηκε ένας θάνατος από τη νόσο, ενώ για κάθε 12 άνδρες στους οποίους ο καρκίνος διαγνώστηκε χάρη στον έλεγχο, ένας θάνατος αποτράπηκε».
Τα δεδομένα αυτά δείχνουν βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση της ίδιας μελέτης στα 16 χρόνια παρακολούθησης, υπογραμμίζοντας ότι τα οφέλη της πρόληψης αυξάνονται με το χρόνο.
Ωστόσο, ο έλεγχος με PSA συνδέεται με κινδύνους υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας. Στη μελέτη, μόνο το 16% των εξετάσεων PSA ήταν αυξημένο, ενώ από τα δείγματα που ελήφθησαν με βιοψία, μόλις ένα στα τέσσερα επιβεβαίωσε καρκίνο.
Αυτό σημαίνει ότι πολλοί άνδρες υπεβλήθησαν σε επεμβατικές διαδικασίες χωρίς πραγματική ανάγκη, βιώνοντας άγχος, δυσφορία ή και επιπλοκές. Σημαντικό είναι επίσης ότι πολλοί από τους καρκίνους που εντοπίστηκαν ήταν χαμηλού κινδύνου, πιθανότατα μη απειλητικοί για τη ζωή ή τα συμπτώματα των ανδρών. Η υπερδιάγνωση οδηγεί συχνά σε περιττές θεραπείες, με παρενέργειες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής, όπως ανικανότητα ή ακράτεια.
Οι ερευνητές της ERSPC επισημαίνουν ότι μετά από είκοσι τρία χρόνια παρακολούθησης χρειάζεται πιο στοχευμένη, εξατομικευμένη προσέγγιση.
Αντί για μαζικές εξετάσεις, ο προληπτικός έλεγχος πρέπει να βασίζεται στον ατομικό κίνδυνο κάθε ανθρώπου, λαμβάνοντας υπόψη ηλικία, οικογενειακό ιστορικό, προηγούμενα επίπεδα PSA και απεικονιστικές εξετάσεις όπως η μαγνητική τομογραφία. Ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων με σύγχρονα εργαλεία εκτίμησης κινδύνου μειώνει τις περιττές βιοψίες και τις διαγνώσεις χαμηλής επικινδυνότητας, χωρίς να θυσιάζεται η ικανότητα εντοπισμού των επικίνδυνων μορφών. Ένα επιπλέον ερώτημα αφορά το πότε πρέπει να σταματά ο προληπτικός έλεγχος. Τα δεδομένα δείχνουν ότι το όφελος μειώνεται μετά τα 70, καθώς αυξάνονται οι πιθανότητες θανάτου από άλλες αιτίες προτού ο καρκίνος εξελιχθεί επικίνδυνα. Στην υποομάδα των ανδρών που ελέγχθηκαν αλλά δεν είχαν διαγνωστεί με καρκίνο μέχρι περίπου τα 72 τους, παρατηρήθηκε μικρό πλεονέκτημα που εξασθένησε σταδιακά την επόμενη δεκαετία.
Έτσι, η συνέχιση του ελέγχου σε μεγαλύτερες ηλικίες πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τη γενική υγεία και το προσδόκιμο ζωής.
Η συνολική εικόνα της εικοσιτριετούς μελέτης δείχνει ότι ο προληπτικός έλεγχος με PSA μπορεί να σώσει ζωές, αλλά όχι χωρίς κόστος.
Η πιθανότητα αποτροπής θανάτου από καρκίνο του προστάτη υπάρχει, αλλά σε απόλυτους αριθμούς είναι μικρή, ενώ εκατοντάδες άλλοι άνδρες υποβάλλονται σε εξετάσεις και θεραπείες που ίσως δεν ήταν απαραίτητες.
Το μήνυμα των ερευνητών είναι να γίνει ο έλεγχος πιο στοχευμένος και προσαρμοσμένος στις ανάγκες του καθενός.
Την Τετάρτη (06/11) οι διεθνείς οδηγίες συστήνουν στους άνδρες 50-69 ετών να συζητούν με τον γιατρό τους πριν αποφασίσουν για εξέταση PSA, ενημερωμένοι για οφέλη και κινδύνους. Η τεχνολογία επιτρέπει πλέον ακριβέστερη διάγνωση και λιγότερο επιβαρυντικές θεραπείες, αλλά η βασική αρχή παραμένει: η πρόληψη είναι πολύτιμη μόνο όταν εφαρμόζεται με μέτρο και σύνεση. Ο στόχος δεν είναι η ανίχνευση κάθε καρκίνου, αλλά η πρόληψη εκείνων που απειλούν πραγματικά τη ζωή, με τον μικρότερο δυνατό κίνδυνο για τον ίδιο τον άνθρωπο.