Σπύρος Φιλιώτης: Iσχυρό οπλοστάσιο κατά της COVID-19 και χρόνιων νοσημάτων από την Eli-Lilly
O αντιπρόεδρος και γενικός διευθυντής της Φαρμασερβ-Λίλλυ, Σπύρος Φιλιώτης, μιλά στην Αλεξία Σβώλου και την εφημερίδα «Περί Υγείας» για την πολυετή εμπειρία της Eli-Lilly στα μονοκλωνικά αντισώματα που καθιστά τη φαρμακευτική εταιρεία πρωταγωνίστρια στη μάχη για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Συνέντευξη της Αλεξίας Σβώλου.
Eχουν διερευνηθεί διάφορες θεραπευτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της COVID-19 και μια από αυτές είναι η κατασκευή στο εργαστήριο ειδικών αντισωμάτων που αναγνωρίζουν τον ιό και μπορούν να τον αδρανοποιήσουν. Αυτή η τεχνογνωσία υπάρχει εδώ και χρόνια. Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι τεχνητές πρωτεΐνες που δρουν σαν ανθρώπινα αντισώματα και χρησιμοποιούνται σήμερα σε ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων. Πρόκειται για ειδικές θεραπείες που αναγνωρίζουν έναν συ-γκεκριμένο στόχο, συνήθως μία πρωτεΐνη. Οι επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν μονοκλωνικά αντισώματα που αδρανοποιούν τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, δεσμεύοντας την πρωτεΐνη-ακίδα με την οποία ο ιός συνδέεται στα κύτταρά μας. Η φαρμακευτική εταιρεία Eli-Lilly αναπτύσσει μονοκλωνικά αντισώματα σε πολλές θεραπευτικές περιοχές και πρόσφατα πήρε επείγουσα έγκριση από τον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για το φάρμακο bamlanivimab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του κορωνοϊού. Ο Σπύρος Φιλιώτης, αντιπροέδρος και γενικός διευθυντής της Φαρμασέρβ-Λίλλυ μιλάει για αυτήν τη θεραπεία, αλλά και για άλλες δραστηριότητες της εταιρείας κατά του κορωνοϊού και του διαβήτη.
– Βρισκόμαστε στον κλοιό μιας πρωτόγνωρης πανδημίας. Μιλήστε μας για τη δέσμευση της Φαρμασέρβ-Λίλλυ στην ανάπτυξη θεραπειών για την COVID-19.
Από την αρχή της πανδημίας, οι βιοφαρμακευτικές εταιρείες ανά τον κόσμο έχουν δεσμευτεί να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την έρευνα και ανάπτυξη λύσεων που θα συμβάλλουν στη διάγνωση και τη θεραπεία ασθενών με τη νόσο COVID-19. Η Lilly ξεκίνησε με ταχύτητα αυτήν την προσπάθεια. Ηδη από τα μέσα Μαρτίου σύναψε συμφωνία με την AbCellera, με στόχο την ανάπτυξη αντισωμάτων για την πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου COVID-19. Στις 9 Νοεμβρίου 2020, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) χορήγησε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης για το εξουδετερωτικό αντίσωμα bamlanivimab (LY-CoV555), για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των πρόσφατα διαγνωσθέντων ασθενών με ήπια έως μέτρια νόσο COVID-19 και υψηλό κίνδυνο για σοβαρή επιδείνωση της νόσου ή/και νοσηλεία. Η απόφαση του FDA στηρίχθηκε στα δεδομένα της BLAZE-1, μιας τυχαιοποιημένης, διπλά τυφλής, ελεγχόμενης με εικονικό φάρμακο, κλινικής δοκιμής φάσης 2. Στους ασθενείς που χορηγήθηκε το bamlanivimab, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ιικού φορτίου, των συμ-πτωμάτων της νόσου και κυρίως της ανάγκης για νοσοκομειακή νοσηλεία. Πέραν αυτής της προσπάθειας, στις αρχές Απριλίου, η Lilly σύναψε άλλη συμφωνία με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, με στόχο να μελετηθεί σε έναν από τους βραχίονες της μελέτης Adaptive COVID-19 Treatment trial (ACTT-2) του NIAID ένα φαρμακευτικό μόριο της Lilly, ήδη εγκεκριμένο για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η μελέτη είχε σκοπό να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του μορίου αυτού ως πιθανή συνδυαστική θεραπεία με ρεμντεσιβίρη για νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19. Στις 14 Σεπτεμβρίου, η Lilly και η Incyte ανακοίνωσαν τα πρώτα δεδομένα που προέκυψαν από τη μελέτη ACTT-2 που περιέλαβε περισσότερους από 1.000 ασθενείς. Η μπαρισιτινίμπη σε συνδυασμό με τη ρεμντεσιβίρη πέτυχε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο που ήταν η μείωση του χρόνου μέχρι την ανάρρωση σε σύγκριση με τη μονοθεραπεία με ρεμντεσιβίρη. Οι ερευνητές κατέγραψαν μείωση κατά περίπου μία ημέρα στο διάμεσο χρόνο ανάρρωσης για το συνολικό πληθυσμό των ασθενών που έλαβε τη συνδυασμένη θεραπεία, έναντι εκείνου που έλαβε τη μονοθεραπεία. Το εύρημα αυτό ήταν στατιστικά σημαντικό. Με βάση τα δεδομένα της ACTT-2, στις 19 Νοεμβρίου, οι εταιρείες Lilly και Incyte ανακοίνωσαν ότι ο FDA έδωσε άδεια για χρήση έκτακτης ανάγκης στη μπαρισιτινίμπη σε συνδυασμό με ρεμντεσιβίρη σε νοσηλευόμενους ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς ηλικίας 2 ετών και άνω με πιθανή ή εργαστηριακά αποδεδειγμένη νόσο COVID-19 που χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, επεμβατικό μηχανικό αερισμό ή εξωσωματική οξυγόνωση μεμβράνης. Στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ παρακολουθούμε πολύ στενά όλες τις εξελίξεις. Από την πρώτη κιόλας ημέρα της λήψης άδειας χρήσης έκτακτης ανάγκης τόσο του bamlanivimab όσο και του baricitinib είμαστε σε διαρκή επικοινωνία με τις ρυθμιστικές αρχές, ώστε να γίνει ό,τι είναι απαραίτητο για τη διάθεση των θεραπευτικών αυτών όπλων στην Ελλάδα εντός του 2020.
– Πόση έρευνα κρύβει πίσω του, το μονοκλωνικό αντίσωμα της Lilly για την COVID-19 και πόσο δύσκολη διαδικασία είναι η ανάπτυξη τέτοιων μονοκλωνικών αντισωμάτων; Αναπτύσσετε και για άλλες παθήσεις μονοκλωνικά αντισώματα; Βοηθάει η εμπειρία από άλλες παθήσεις;
Η ανάπτυξη μονοκλωνικών αντισωμάτων σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ειδικά όταν πραγματοποιείται υπό ασφυκτική πίεση χρόνου, υπό καθεστώς καραντίνας και αφορά στην αντιμετώπιση νόσων που απειλούν άμεσα τον παγκόσμιο πληθυσμό. Σε αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον η Lilly κινήθηκε γρήγορα και αποφασιστικά. Η Lilly σε συνεργασία με την AbCellera αξιοποίησε την πλατφόρμα ταχείας πανδημικής απόκρισης της AbCellera και τις δυνατότητες που διαθέτει η Lilly σε παγκόσμιο επίπεδο για την ταχεία ανάπτυξη, παραγωγή και διακίνηση θεραπευτικών αντισωμάτων. Εντός μόλις μιας εβδομάδας από τη λήψη, στις αρχές Φεβρουαρίου, δείγματος αίματος από έναν εκ των πρώτων ασθενών που ανέκαμψαν από την COVID-19, η AbCellera εξέτασε πάνω από 5 εκατομμύρια κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος, αναζητώντας αυτά που παρήγαγαν τα λειτουργικά αντισώματα και βοήθησαν τον ασθενή να εξουδετερώσει τον ιό και να ανακάμψει από τη νόσο. Από την προσπάθεια αυτή είχαν εντοπιστεί πάνω από 500 μοναδικές αλληλουχίες ανθρώπινων αντισωμάτων κατά του ιού SARS-CoV-2, οι οποίες ελέγχθηκαν, ώστε να βρεθούν οι πιο αποτελεσματικές για την εξουδετέρωση του ιού. Οι επιστήμονες της Lilly ανέπτυξαν ταχύτατα τη νέα αυτή θεραπεία αντισωμάτων και μέσα σε 3 μόλις μήνες είχαν ήδη ξεκινήσει κλινικές δοκιμές σε ασθενείς στις ΗΠΑ. Η Lilly αναπτύσσει μονοκλωνικά αντισώματα και σε άλλες θεραπευτικές περιοχές, όπως είναι η ογκολογία και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Σε κάποιο βαθμό η εμπειρία της ανάπτυξης μονοκλωνικών αντισωμάτων από άλλες παθήσεις βοηθά, όμως, κάθε νόσος αποτελεί μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη περίπτωση με ειδικές δυσκολίες και θέματα και ως τέτοια αντιμετωπίζεται από τις ερευνητικές ομάδες διεθνώς.
– Ποιες άλλες θεραπείες αναπτύσσει η Lilly για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού και των επιπλοκών του;
Πριν αναφερθούμε σε άλλες θεραπείες, πρέπει να σημειώσουμε ότι το bamlanivimab ερευνάται σε κλινικές δοκιμές για προφύλαξη από μόλυνση της COVID-19. Πέραν των δύο φαρμάκων που ήδη έχουν λάβει άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης, η Lilly σε συνεργασία με τη βιοφαρμακευτική εταιρεία Junshi Biosciences, η οποία ειδικεύεται στην ανακάλυψη και ανάπτυξη νέων θεραπειών, ερευνά ένα παρόμοιο με το bamlanivimab εξουδετερωτικό IgG1 μονοκλωνικό αντίσωμα που συνδέεται στην περιοχή πρόσδεσης του υποδοχέα της πρωτεΐνης επιφανείας (spike protein) του ιού SARS-CoV-2 και αφορά σε μη νοσηλευόμενους ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο COVID-19. Με δεδομένο ότι τα επίπεδα της αγγειοποιητίνης 2 έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνονται σε ασθενείς με σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), η Lilly ερευνά άλλο ένα μονοκλωνικό α-ντίσωμα έναντι της αγγειοποιητίνης 2 (Ang2), το οποίο αφορά σε νοσηλευόμενους ασθενείς με πνευμονία λόγω COVID-19.
– Πρόκειται για θεραπείες που στοχεύουν στους βαριά νοσούντες ή στα πρώτα στάδια, στην ήπια νόσο, όπως για παράδειγμα τα αντιϊικά;
Το εξουδετερωτικό αντίσωμα bamlanivimab αφορά ενήλικες και παιδιά 12 ετών και άνω που πρόσφατα έχουν διαγνωστεί με νόσο COVID-19 (θετικό τεστ), έχουν ήπια έως μέτρια συμπτώματα, αλλά υψηλό κίνδυνο για επιδείνωση της κατάστασης τους ή για νοσηλεία. Στους ασθενείς με αυτό το προφίλ που χορηγήθηκε το bamlanivimab, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του ιικού φορτίου, μείωση των συμπτωμάτων της νόσου και κυρίως μείωση της ανάγκης για νοσοκομειακή νοσηλεία σε ποσοστό 70%. Αυτό σημαίνει ότι το αντίσωμα συμβάλλει στη μείωση των ασθενών που θα χρειαστεί να νοσηλευθούν και επομένως στην αποσυμφόρηση των νοσοκομείων και των μονάδων εντατικής θεραπείας. Από την άλλη πλευρά, η συνδυασμένη θεραπεία μπαρισιτινίμπης με το αντιικό ρεμντεσιβίρη αφορά νοσηλευόμενους ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς ηλικίας 2 ετών και άνω με πιθανή ή εργαστηριακά αποδεδειγμένη νόσο COVID-19 που χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, επεμβατικό μηχανικό αερισμό, ή εξωσωματική οξυγόνωση μεμβράνης.
– Ας πάμε στις άλλες μεγάλες θεραπευτικές κατηγορίες της Φαρμασερβ-Λίλλυ. Στα αυτοάνοσα, τι διαθέτει και αναπτύσσει η εταιρεία;
Η Φαρμασέρβ-Λίλλυ προσφέρει φαρμακευτικές λύσεις σε πολλές θεραπευτικές κατηγορίες, όπως ο διαβήτης, η ογκολογία, οι ψυχικές παθήσεις, η οστεοπόρωση, η σεξουαλική υγεία, οι λοιμώξεις, ενώ διαθέτει στην αγορά μια σειρά μη φαρμακευτικών προϊόντων, όπως για παράδειγμα ιατροτεχνολογικά προϊόντα δερματολογίας, αναλώσιμα διαβήτη, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής υγιεινής, δερμοκαλλυντικά κ.ά. Τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η ψωρίαση, η ψωριασική αρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα αποτελούν τα τελευταία χρόνια μεγάλο πεδίο έρευνας και ανάπτυξης της Lilly. Από αυτή την προσπάθεια έχουν προκύψει σημαντικά προϊόντα και σύντομα θα είναι διαθέσιμα στη χώρα μας, ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν στη θεραπευτική φαρέτρα των γιατρών και να συμβάλλουν στην κάλυψη σημαντικών ανικανοποίητων αναγκών σε αυτές τις παθήσεις.
– Στα ογκολογικά νοσήματα, ποιες θεραπείες υπάρχουν κι αναπτύσσονται από την εταιρεία;
Για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, η Lilly είναι προσηλωμένη στην παροχή καινοτόμων λύσεων που βελτιώνουν τη φροντίδα των ανθρώπων, οι οποίοι αγωνίζονται ενάντια στον καρκίνο. Η ιατρική ακριβείας (Precision Medicine) και οι εξατομικευμένες θεραπείες (Tailor Made Therapies) βρίσκονται στο επίκεντρο της ερευνητικής προσπάθειας της Lilly. Ενας αριθμός από καινοτόμα προϊόντα ερευνώνται σε πλήθος κλινικών δοκιμών για διάφορους τύπους καρκίνου. Συνεργαζόμαστε με επιστήμονες υγείας, ερευνητές και ρυθμιστικούς φορείς, ώστε να διασφαλίζουμε ότι τα φάρμακά μας προσφέρουν ουσιαστική αξία στις ζωές των ανθρώπων. Είναι σημαντικό που μπορούμε να συμβάλλουμε στη διαχείριση διαφόρων τύπων καρκίνου, όπως ο μη-μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του μαστού, ο γαστρικός καρκίνος, ο καρκίνος του παχέος εντέρου και το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα και οι εξελίξεις δεν σταματούν μόνο εκεί.
– Ας ολοκληρώσουμε με τον διαβήτη. Εχει χώρο το ιατρικό οπλοστάσιο και για άλλα φάρμακα για τον διαβήτη; Είναι στο στόχαστρό σας και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι οποίες συνδέονται στενά με τον διαβήτη;
Στη Φαρμασέρβ-Λίλλυ, αντιπρόσωπο στην Ελλάδα της διεθνούς Eli-Lilly, της εταιρείας που έκανε ε-μπορικά διαθέσιμη παγκοσμίως για πρώτη φορά την ινσουλίνη το 1923, αισθανόμαστε περήφανοι για την ιστορία μας στην αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Συνεχίζουμε να καινοτομούμε, διαθέτοντας συνεχώς στη χώρα μας αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές, που συμβάλλουν αποφασιστικά στη γλυκαιμική ρύθμιση των ασθενών με διαβήτη τύπου 1 και 2, αλλά και στη διαχείριση ανεπιθύμητων ενεργειών, όπως η υπογλυκαιμία. Η κλινική έρευνα για το διαβήτη είναι σε εξέλιξη και ένας αριθμός από νέα μόρια μελετάται σε ένα μεγάλο αριθμό κλινικών δοκιμών και στη χώρα μας. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις βρίσκονται έμμεσα στο στόχαστρό μας, μέσα από διαθέσιμα ή υπό ανάπτυξη φάρμακα για το σακχαρώδη διαβήτη, τα οποία προστατεύουν τους διαβητικούς ασθενείς από την ανάπτυξη αυτών των παθήσεων. Δίνουμε, επίσης, ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη εύχρηστων συστημάτων χορήγησης, ώστε να διευκολύνουμε την καθημερινότητα των ατόμων με διαβήτη.
– Εκτιμάτε πως αρκούν οι διαθέσιμες θεραπείες για να ρυθμιστούν οι διαβητικοί; Το ότι δεν ρυθμίζονται είναι άραγε θέμα νοοτροπίας ή θεραπευτικού κενού;
Ο διαβήτης είναι μία πολυπαραγοντική και πολυσύνθετη νόσος. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι με διαφορετική αιτιολογία, ηλικία εμφάνισης και κλινική πορεία. Επίσης, πρόκειται για χρόνια νόσο, γεγονός που σημαίνει ότι ο κάθε ασθενής ζει πολλά χρόνια με την πάθησή του. Επομένως, η θεραπεία πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να λαμβάνει υπόψη όλες τις παραπάνω παραμέτρους, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ασθενή. Για να πραγματοποιηθεί αυτό απαιτείται να είναι διαθέσιμες πολλές διαφορετικές θεραπευτικές επιλογές. Πριν την ανακάλυψη της ινσουλίνης οι ασθενείς με διαβήτη σύντομα κατέληγαν. Στις μέρες μας, η καλύτερη κατανόηση της ασθένειας και το μεγάλο εύρος θεραπειών που έχουν αναπτυχθεί δίνουν τη δυνατότητα στους ασθενείς με διαβήτη να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Παρ’ όλα αυτά, ένας αριθμός ασθενών εξακολουθεί να μην πετυχαίνει τους στόχους ρύθμισης. Χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση των ασθενών από γιατρούς και νοσηλευτές σε θέματα άσκησης, διατροφής και κυρίως στη σωστή λήψη της αγωγής τους. Η εταιρεία μας προσπαθεί να συμβάλλει και σε αυτό τον τομέα, προσφέροντας υπηρεσίες υποστήριξης και εκπαίδευσης ασθενών (π.χ. χάρτες συζήτησης «Μαθαίνοντας το διαβήτη» συνεργασία με Lilly Diabetes, Disney κ.ά.).
– Στο διαβήτη και γενικά στα χρόνια νοσήματα για τα οποία υπάρχει δια βίου αντιμετώπιση, το μέλλον βρίσκεται πού; Στα ενέσιμα μακράς διάρκειας, σε νέες τεχνολογίες τύπου patch;
Οπως ήδη ανέφερα, η πρόοδος που έχει συμβεί ως τώρα στο τομέα του διαβήτη είναι παραδειγματική. Ωστόσο, η έρευνα συνεχίζει να εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Θεραπείες μακράς διάρκειας, αντλίες έγχυσης ινσουλίνης συνδεδεμένες με συστήματα καταγραφής και βιοτεχνητό πά-γκρεας είναι κάποιες μόνο από τις εξελίξεις που διαφαίνονται τα επόμενα χρόνια.
Πηγή: Εφημερίδα “Περί Υγείας”