
Ο ρόλος του πατέρα στην παιδική ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη
Σε κάθε εποχή που διανύει η ανθρωπότητα την απασχολούν μοναδικά θέματα. Ένα ζήτημα σταθμός που κατά τη γνώμη μας θα επηρεάσει και θα διαμορφώσει τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα είναι ο διαφοροποιημένος ρόλος του πατέρα και της μητέρας που ευτυχώς έχει αλλάξει με θετικό πρόσημο. Οι γονείς ενδιαφέρονται και επενδύουν αρκετά στην ψυχική υγεία των παιδιών τους και το “στίγμα” ότι προσέγγισαν ένα χώρο με ειδικούς έχει αρχίσει να εξαλείφεται. Ωστόσο παρόλο που ολοένα και περισσότεροι γονείς προσεγγίζουν τους χώρους για να λάβουν βοήθεια για τα παιδιά τους υπάρχουν ζητήματα που μας δείχνουν ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξει στον τρόπο που η ελληνική κοινωνία λογίζει τον γονικό ρόλο.
Γράφει η κοινωνική λειτουργός, Μαριάννα Χατζή.
Κυρίως αυτό που μας βάζει σε σκέψεις είναι το γεγονός ότι παρατηρούμε στις συνεδρίες μας με γονείς πως ο ρόλος της μητέρας στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού ενδέχεται να υπερισχύει χωρίς η ίδια η μητέρα να το καταλαβαίνει. Έτσι με τον τρόπο της υπάρχει η πιθανότητα να μην είναι βοηθητική ως προς το να εμπεριέξει τον “τρίτο” στη δυαδική της σχέση με το παιδί και έτσι να αναπτυχθεί η λεγόμενη “τριαδικότητα” που είναι τόσο αναγκαία για την βιοψυχοκοινωνική εξέλιξη του παιδιού. Αυτό που επίσης σταθερά παρατηρείται είναι οι παιδοκεντρικές οικογένειες. Οικογένειες δηλαδή που σχεδόν όλα περιστρέφονται γύρω από τα παιδιά χωρίς να υπάρχει ένας ενδιάμεσος μοναδικός χώρος για το ζευγάρι για να μπορεί να θωρακιστεί και να δουλέψει τόσο τον συντροφικό του ρόλο όσο και το γονικό, γεγονός που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την ψυχική υγεία όλης της οικογένειας.
Παρατηρούμε συχνά γονείς που δίνουν “αμάσητη” τροφή στα παιδιά τους προσπαθώντας να κάνουν τα τέλεια μωρά, τα μωρά που είναι αυτόνομα, ανεξάρτητα, τα μωρά που αναπτύσσονται γρηγορότερα από αυτό που η ίδια η φύση έχει ορίσει με πρακτικές οι οποίες στο μέλλον θα απασχολήσουν όπως φαίνεται τους χώρους ψυχικής υγείας. Πατέρες οι οποίοι συχνά επιτρέπουν στις συζύγους τους να κάνουν οτιδήποτε εκείνες θεωρούν σωστό χωρίς να αναλαμβάνουν να σκεφτούν ή και να διαφωνήσουν για τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους. Επιτρέπουν δηλαδή με έναν ασυνείδητο τρόπο στις συζύγους τους να λειτουργήσουν ως “μητέρες” όλων των μελών στο σπίτι και αυτό είναι που τους φέρνει σε αρκετή δυσκολία φοβούμενοι την πιθανή σύγκρουση, όπως μας αναφέρουν συχνά.
Πώς όμως άραγε επηρεάζουν όλα αυτά την ψυχική υγεία των παιδιών;
Αυτές οι σκέψεις γεννήθηκαν και πήραν πνοή μέσα από την ομάδα της πατρικής λειτουργίας που λειτουργεί τα τελευταία τρία χρόνια στο Σπίτι Συναισθημάτων και που έχει σκοπό ως πρόγραμμα να εισάγει τους συμμετέχοντες τόσο στον ψυχαναλυτικό τρόπο σκέψης όσο και να τους δώσει ένα χώρο να σκεφθούν, να συζητήσουν, να παρατηρήσουν, να εξελιχθούν ως προς το ρόλο τους.
Η έννοια του πατρικού ρόλου αλλά κυρίως αυτού που ονομάζουμε πατρική λειτουργία, δεν συναντάται τόσο συχνά στην βιβλιογραφία και στον καθημερινό λόγο. Έχει όμως μεγάλη σημασία για τα παιδιά, τους εφήβους και για τα ζεύγη, τούτη η παρουσία, να μην μένει καθαρά σε μια κοινωνική συμβολοποίηση αλλά να ορίζεται και συναισθηματικά, να νοηματοδοτείται συνεχώς καθώς το οικογενειακό περιβάλλον, η σύγχρονη πυρηνική οικογένεια δοκιμάζεται, επαναπροσδιορίζεται, προχωρά, ενδυναμώνοντας ταυτόχρονα την τριαδικότητα των σχέσεων, το όριο ανάμεσα στην έντονη δυναμική παιδιού και μητέρας.
Υπάρχει όμως πρώιμος δεσμός βρέφους- πατέρα;
Αν και ο πατέρας μπορεί να γίνει αντικείμενο αγάπης (ο αρνητικός Οιδίποδας), λίγα έχουν ειπωθεί για την πρωταρχική αγάπη του βρέφους για τον πατέρα. Ακόμα λιγότερα πράγματα λέγονται για τους πατέρες που αναπτύσσουν έναν θετικό πρώιμο δεσμό με το βρέφος. Πιο πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι ο πατέρας έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη του παιδιού, η οποία εμπλουτίζεται από το δεσμό του με το μωρό από τη βρεφική ηλικία. Η στάση της μητέρας διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο η οποία λειτουργεί ως διαμεσολαβητής στη δημιουργία του δεσμού του πατέρα με το βρέφος. Οι σύγχρονες – μοντέρνες θα λέγαμε τάσεις σχεδόν αποκλείουν τον πατέρα από την εγκαθίδρυση μιας τριαδικότητας που θα θωρακίσει ψυχικά το παιδί. Πρακτικές που δεν διαφοροποιούν τα παιδιά από τη μητέρα αλλά τα περικλείουν κι άλλο γύρω από αυτή οδηγούν τον πατέρα πολλές φορές σε μια παθητική επιθετικότητα, ενώ με αυτό τον τρόπο οι συναισθηματικές δυσκολίες των παιδιών θα φανούν στα πρώτα χρόνια της ζωής με διάφορα εναλλασσόμενα κυρίως «συμπτώματα» τα οποία θα φέρουν μια οικογένεια σε ένα χώρο ψυχικής υγείας για διερεύνηση και αναζήτηση των αιτιών αλλά κυρίως μιας μαγικής λύσης εξαφάνισης ενός “ενοχλητικού συμπτώματος”.
Ας φωτίσουμε όμως λίγο παραπάνω την έννοια της πατρικής λειτουργίας
Οι πατέρες όπως και οι μητέρες, έχουν επίσης ανάγκη να επαναβιώσουν τις πρώιμες σχέσεις με τα σημαντικά πρόσωπα από το παρελθόν τους και προσδοκούν από τα παιδιά τους να αποτελέσουν αυτόν τον σύνδεσμο. Οι πατέρες θέλουν να εξασφαλίσουν τη συνέχεια τους, το μοναδικό δρόμο για την αθανασία, όπως αναφέρει ο Freud στην ερμηνεία των ονείρων (Freud, 1955). Ο Freud έδωσε στους γιους του ονόματα ανθρώπων που αγαπούσε και θαύμαζε. Το έθιμο να δίνεται στο γιο το πρώτο όνομα, το οποίο επίσης ο πατέρας κληρονόμησε από τον πατέρα του, αποτελεί απόδειξη της ισχυρής ενόρμησης διατήρησης της συγγένειας και της ανάγκης να βρίσκει κανείς στο παιδί του αγαπημένα χαρακτηριστικά των προγόνων του.
Ο πατέρας διακατέχεται από σκέψεις και συναισθήματα όπως:
- Θα μπορέσω να απελευθερώσω χρόνο από τη δουλειά μου;
- Θα είμαι άραγε ένας φροντιστικός πατέρας για το παιδί και για τη σύντροφό μου;
- Πώς σχετίστηκα τελικά και κατ΄ουσίαν με τον δικό μου πατέρα, με τη δική μου μητέρα;
- Τι αναμένω από τα παιδιά μου;
- Πώς θα καταφέρω να δημιουργήσω ουσιαστικές σχέσεις με τους σημαντικούς για μένα ανθρώπους;
- Θα είμαι μέρος του σπιτιού ή απλά ένας φιλοξενούμενος που φέρνει τα χρήματα;
Ας θυμηθούμε σε αυτό το σημείο τους στίχους του Καζαντζάκη…
Όλα αρχίζουν μ’ ένα ταξίδι που θα φέρει κι άλλο, κι άλλα και θα σε φέρουν ως την άκρη της γης, ως εκεί που ονειρεύτηκες, αναζητώντας την αξία των πραγμάτων. Ως εξαίρεση, εξαίρετος, έμαθες να μη συνθλίβεσαι, κι η αλήθεια συνοδοιπόρος σου μίκραινε τις αποστάσεις για ν’ αγγίξεις αγόγγυστα, την αβουλία των ανθρώπων. Ταξιδευτής του ονείρου, που σαν πραγματώθηκε, ανακάλυψες την τέχνη της ζωής κι άφησες να κυλήσουν από μέσα του η ομορφιά και η αγάπη. Κάθε σκέψη σου κι ένα συναίσθημα για τα φθαρτά και μάταια, που προδίδουν την αναισχυντία, όσων θεώρησαν τη φιλοδοξία αρετή και πηγή της ευτυχίας.. Όλα άρχισαν από ένα ταξίδι στις ιδέες κι ο προβληματισμός σου, τάραξε τους ανθρώπους με τον κρυμμένο εγωτισμό, που τεχνηέντως απέκρυψαν, για να σου δώσουν το «ιδιώνυμο». Κι εσύ, ο ταξιδευτής της Κρήτης, μέχρι τ’ αγγέλιασμα, άφηνες έργο ασύγκριτο, για να τρέφεται η εποχή μας απ’ την εποχή σου!
Νίκος Καζαντζάκης, Ο ταξιδευτής της Κρήτης