Μια νέα ελληνο-καναδική επιστημονική συνεργασία ρίχνει φως σε «βιοχημικά σημάδια κινδύνου» που εμφανίζονται σε ηλικιωμένα άτομα μετά από σύντομη έκθεση σε καύσωνα.
Το ερευνητικό έργο πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε συνεργασία με το Human and Environmental Physiology Research Unit του Πανεπιστημίου της Οτάβα.
Η ομάδα μελέτησε συνολικά 46 υγιείς εθελοντές, εκ των οποίων 19 νέοι (μέση ηλικία 23 ετών) και 27 μεγαλύτερης ηλικίας (μέση ηλικία 62 ετών), οι οποίοι παρέμειναν καθιστοί για τρεις ώρες σε ειδικό θάλαμο προσομοίωσης καύσωνα (44°C), προκειμένου να καταγραφούν οι επιπτώσεις της θερμότητας στον οργανισμό.
Από τις αιμοληψίες πριν και αμέσως μετά την έκθεση προέκυψαν σημαντικές αλλαγές σε εννέα βιοχημικούς δείκτες που σχετίζονται με φλεγμονή, οξειδωτικό στρες, διαταραχή του εντερικού φραγμού και νεφρική δυσλειτουργία.
Σύμφωνα με τον καθηγητή και επικεφαλής της μελέτης, Δρ Ανδρέα Φλουρή, «μόνο η μεγαλύτερη ηλικιακά ομάδα εμφάνισε στατιστικά σημαντική άνοδο της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP), ενός σημαντικού δείκτη φλεγμονής που συνδέεται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο».
Παράλληλα, οι φλεγμονώδεις κυτοκίνες TNFα και IL6 δεν παρουσίασαν ουσιαστική μεταβολή, ωστόσο οι ηλικιωμένοι ξεκίνησαν με ήδη υψηλότερα επίπεδα, επιβεβαιώνοντας ότι η «φλεγμονή χαμηλού βαθμού» είναι χαρακτηριστικό της γήρανσης.
Ακόμα πιο ανησυχητικά ήταν τα αποτελέσματα για τους νεφρούς. Ο Δρ Φλουρής σημειώνει ότι «η λιποκαλίνη, ένας από τους πιο σημαντικούς βιοδείκτες οξείας νεφρικής βλάβης, σχεδόν διπλασιάστηκε στους ηλικιωμένους μετά την έκθεση στη ζέστη, χωρίς όμως να μεταβληθεί στους νέους».
Αυτό υποδεικνύει ότι οι νεφροί των ηλικιωμένων είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι ακόμη και σε σύντομες περιόδους καύσωνα. Επιπλέον, «καταγράφηκε αξιοσημείωτη διαφορά στους κυτταρο-προστατευτικούς μηχανισμούς του σώματος», με την αντιγηραντική πρωτεΐνη «Κλωθώ» να αυξάνεται σημαντικά στους νέους, ενώ στους ηλικιωμένους παρέμεινε αμετάβλητη, αφήνοντας τα κύτταρα λιγότερο προστατευμένα από το οξειδωτικό στρες.
Ο δείκτης iFABP, που καταδεικνύει βλάβη στο επιθήλιο του εντέρου, βρέθηκε μόνιμα υψηλότερος στους ηλικιωμένους, υποδηλώνοντας επιβαρυμένο εντερικό φραγμό και πιθανή διακίνηση ενδοτοξινών στο αίμα, επιτείνοντας τη φλεγμονή.
Για τη δημόσια υγεία, ο Δρ Φλουρής τονίζει: «Η θερμοκρασία σώματος των εθελοντών μας και στις δύο ηλικιακές ομάδες δεν αυξήθηκε ιδιαίτερα. Η μέση άνοδος της θερμοκρασίας ήταν περίπου 0,5°C. Παρόλα αυτά, είδαμε ένα ανησυχητικό βιοχημικό “αποτύπωμα” στους ηλικιωμένους».
Εξηγεί ότι «τα ευρήματά μας καταδεικνύουν πως οι υψηλές θερμοκρασίες δεν απειλούν τα άτομα άνω των 60 ετών μόνο μέσω θερμικής εξάντλησης ή θερμοπληξίας, αλλά μπορούν να πυροδοτήσουν χαμηλού βαθμού βλάβες στα νεφρά και να ενεργοποιήσουν χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες σε χρονικό διάστημα μικρότερο από εκείνο ενός μεσημβρινού καύσωνα».
Η σημασία του ζητήματος εντείνεται για τη χώρα μας, δεδομένου ότι ο πληθυσμός γηράσκει και οι καύσωνες γίνονται πιο συχνοί και έντονοι. Ο Δρ Φλουρής υπογραμμίζει ότι «τα υφιστάμενα όρια προειδοποίησης στους καύσωνες πρέπει να επαναπροσδιοριστούν ειδικά για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας».
Σε ό,τι αφορά τις λύσεις, προτείνεται η ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων προστασίας ηλικιωμένων από τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Όπως εξηγεί ο Δρ Φλουρής, «οι δήμοι πρέπει να δημιουργούν κλιματιζόμενους χώρους δροσιάς και να ενεργοποιήσουν τηλεφωνικές γραμμές ελέγχου ευπαθών ατόμων».
Επιπλέον, «είναι σημαντική η εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού στην έγκαιρη αναγνώριση βιοδεικτών όπως η λιποκαλίνη που θα μπορούσαν να μειώσουν τα επείγοντα περιστατικά και τις νοσηλείες κατά τη διάρκεια των καυσώνων».
Παράλληλα, «τα μέτρα θα πρέπει να εμπλουτιστούν με αστικές λύσεις μικροκλίματος όπως σκιάσεις και αστικό πράσινο ώστε να μειωθεί η θερμική καταπόνηση στα κέντρα των πόλεων».
Η ελληνοκαναδική συνεργασία που υποστήριξε τη μελέτη αποτέλεσε βασικό στοιχείο επιτυχίας, με το FAME Lab να σχεδιάζει το πρωτόκολλο και το εργαστήριο της Οτάβας να προσφέρει υπερσύγχρονες υποδομές μέτρησης θερμορύθμισης.
Όπως σχολιάζει ο Δρ Φλουρής, «η διεθνής συνεργασία επιτρέπει να βλέπουμε το ίδιο πρόβλημα από διαφορετικές οπτικές, παράγοντας δεδομένα με μεγαλύτερη αξιοπιστία και βαρύτητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε δύο υπείρους».
Στο μέλλον, οι ερευνητικές ομάδες σχεδιάζουν πολυήμερες προσομοιώσεις καύσωνα με και χωρίς σωματική δραστηριότητα, προκειμένου να εκτιμηθεί η σωρευτική βιολογική καταπόνηση και να δοκιμαστούν αποτελεσματικές λύσεις.
Ο Δρ Φλουρής επισημαίνει πως «καθώς η Ελλάδα γηράσκει δημογραφικά και το κλίμα μεταβάλλεται ταχύτερα απ’ ό,τι προσαρμόζονται οι πόλεις και τα συστήματα υγείας, η προστασία των ευάλωτων ομάδων από την ακραία ζέστη αποτελεί ζήτημα δημόσιας υγείας υψηλής προτεραιότητας».
Τέλος, η μελέτη καταδεικνύει ότι «πολλές από τις ημέρες ενός ελληνικού καλοκαιριού μπορεί να κρύβουν μικρές, αθόρυβες βλάβες στη λειτουργία των νεφρών, στην ακεραιότητα του εντέρου, αλλά και στο ίδιο το ανοσοποιητικό που αθροιστικά μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικά και χρόνια προβλήματα υγείας».
Η ενσωμάτωση αυτών των ευρημάτων στις εθνικές στρατηγικές κλιματικής προσαρμογής μπορεί να σώσει ζωές και να μειώσει το κόστος στο σύστημα υγείας στους ολοένα πιο καυτούς ελληνικούς καλοκαιρινούς μήνες.